ایکاش شاهزاده هم همچون پدرش، صدای ملت را می‌شنید

مارس 24, 2011 در 8:49 ب.ظ. (اجتماعی, سیاسی)
Tags: نظام سلطنتی, پادشاهی, ایران, رضا پهلوی

صحبتهای آقای رضا پهلوی در مصاحبه با صدای امریکا بار دیگر باب بحث بر سر احیای سلطنت را باز نموده است. اما چکیده برهان ایشان برای طرح دوباره گزینه مشروطه سلطنتی (یا پادشاهی پارلمانی) آنچنان پراکنده و نامنسجم است که بایستی ستونهای آن را  یک به یک در خاکی دیگر جست و سپس افراز و نقد کرد. در این میان آنچه که جای پرسش ندارد، انگیزه شخص ایشان برای طرح چنین گزینه ای است؛ چراکه انسان آزادیخواه برای هر کس، با هر عقیده و مسلکی، جایی در ارتش آزادیخواهان خالی گذاشته، تا هر کس به ظن و سهم خود از آزادی دفاع کند. اما نقد هر پیشنهاد و راهکار -از سوی هرکه باشد- از وظایف یک آزادیخواه است.

نخست باید پرسید که اصولا چرا گزینه پادشاهی جایی در رفراندم آینده ایران داشته باشد، این نوع از حکومت چه خلا و کاستی در سرزمین ایران را پر خواهد کرد؟ دستیازی به پادشاهی نوشداروی کدام درد است؟ پاسخ رضا پهلوی این است که پادشاه غیر مسئول، می تواند عامل «وحدت ملی» قرار گیرد. بر این مدعا ایرادات فراوانی وارد است. در کجای تاریخ ایران، پادشاه چنین نقشی داشته که امروز انتظار وحدت بخشی از وی داشته باشیم؟ انسان ایرانی چرا و بنابر کدام تجربه و خاطره تاریخی باید چنین نقشی برای پادشاه قائل شود؟ تاریخ ایران پر است از پادشاهانی که با تکیه بر قبیله خود (و نه ملت)، ایرانزمین را تحت سیطره قرار داده اند. پادشاهان خوب و بخشنده نادرند، چراکه همواره برساختن یک نظام سلطه با تکیه بر قوم یا مذهب پادشاه، نتیجه ای پایدارتر داشته است. اما چه چیزی ایشان را به این راه حل می رساند؟ رضا پهلوی در مصاحبه خود از کشورهای پادشاهی مثل سوئد، اسپانیا، ژاپن و … یاد می کند. اما به یاد نمی آورد که در بسیاری از این کشورها، پادشاه  با  پذیرش حقوق ملت و کمک به برقراری نظام مردمسالار و عقب نشینی در برابرخواسته ها برابری خواهانه مردم، در واقع خود را به چنین جایگاه وحدت بخشی برکشیده است، نه اینکه ملت ابتدا با جنگ و انقلاب و ستیز با پادشاه، حقوق خود را به چنگ آورند و سپس از دشمن پیشین برای کسب وحدت دعوت به عمل بیاورند!

رضا پهلوی اما هوشمند است و به نیکی می داند که امروز، نبود «وحدت» ریشه های مردم را می پوساند و باروری درخت ایرانزمین را تهدید می کند. ایشان به طور ضمنی سعی در زنده نمودن مفهوم «ملیت» دارند و تصور می کنند که این کار، می تواند پتانسیلهای غیر همسو و پراکنده یک ملت را تجمیع نموده و حول خواسته هایی چون دموکراسی و توسعه و … به کار گیرد: تجلی «وحدت ملی». اگر فرض بگیریم که «ملیت» عبارتست از روح جمعی مردمی که در خطه ای از جهان امروز زیست می کنند و دنیا را از دریچه «ما» (یعنی ملت) می نگرند و پرسشهای پیرامون خود را با راه حلهایی از جنس آنچه در حافظه تاریخی خود دارند پاسخ می دهد، باید توجه کنیم که اولا این «روح» تا چه حد «جمعی» است و تعلقات و تبعیضات قومی و مذهبی، و ستیزه های درون و بین آنها به چه میزان شکافهای این روح را عمیق نموده است. ثانیا این چه روحی است که در طی قرون، در کره خاکی علی الدوام قبض و بسط یافته، تکه هایی به آن اضافه و سپس کنده شده، و بیشمار اقوام و مذاهب به آن داخل شدند و خارج گردیدند!؟ تاریخ و حافظه تاریخی این ملت، به معنای واقعی مجروح است و بیش از هر چیز خود را از خود مفهوم پادشاهی زخم خورده میبیند. براستی چطور می توان گفت که مردم قوم گرا و ملیت گریزی که کرد و لرش از افشاریه ضربه دیده، فارس و بلوچش از صفویه می نالد و ترکش از پهلوی و هخامنشی شکوه می کند و … چشم انتظار یک «پادشاه» است که وحدتی که هیچگاه در تاریخ پادشاهی به خود ندیده را احیا کند!؟ اما عجیبتر از این، انگاره متناقض رضا پهلوی است که ازیک طرف رهبری جنبش دموکراسی خواهی را به اعتبار «تکثر» و تنوع عقاید آزادیخواهان، از نوع رهبری جمعی می خواهد، و از طرف دیگر نسخه پادشاهی فردی را برای همین قوم هفتاد و دو ملت ملت می پیچد! در کنار این همه، این را هم بگنجانید که چطور از بین این همه سلسله منقرض شده، این پهلوی است که باید پاسدار نهاد سلطنت باشد و مثلا خاندان قاجار و زند نقشی در آن نداشته باشند!؟

اما هیچ چیز مهمتر از مسئله سوم در قضیه وحدت ملی نیست. آنطور که رفتار پدر رضا پهلوی و تا حدی شخص خود ایشان نشان داده، در دستور کار قرار دادن برخورد گزینشی با تاریخ پادشاهی ایران، سابقه  فکری ریشه داری در اینان دارد. واقعیت این است که نمیتوان از ملت انتظار داشت که شخص «پادشاه» فعلی را با کوروش کبیر قیاس کنند و در مقابل کارنامه مردود سایر «پادشاهان» چشم برهم بگذارند. ایرانی، پادشاهی را بسته ای غیر قابل تجزیه می داند و به راحتی فریب نمی خورد. جوان امروز ایرانی خود را با کوروش کبیر تعیین هویت می کند، این حرفی است به غایت درست، اما این کار در بستری شکل می گیرد که شاهدوستان آن را نمیبینند. جهان امروز ارزشهایی خاص خود دارد که جوان امروزین دوست دارد شناسنامه بین المللی خود را در آن اعتبار بخشد و از همین روست که به کوروش و منشور حقوق بشر او، در برابر جمهوری ضد بشر اسلامی تکیه می کند. وگرنه هم ایرانی میداند که پادشاهی چه بلایی به سر ایران آورده و هم برخورد گزینشی با تاریخ پادشاهی و تعیین هویت داخلی با تنها بخش کوچکی از آن را مزورانه می داند. از این رو بزرگداشت کوروش کبیر نه برای ایجاد پیوند و تعیین هویت با گذشته، که برای گره زدن انسان ایرانی به جهان امروز و آینده است. در این منطق، بازگشت به دوران پادشاهی و احیای سلطنت چه جایگاهی می تواند داشته باشد!؟

آری، کوروش و منشور حقوق بشر او واحه ای است در برهوت تاریخ پادشاهی ایران، و جوان گردشگر امروزی با تجهیزات کامل و بدون هراس از تشنگی و گرسنگی به کویر می رود، و از همین روست که واحه، بیش از آنکه نعمتی باشد برای جوان ماجراجو، موهبتی است برای خود کویر. گردشگر نیز نیک می داند که واحه را نمیتوان به تمدن بدل نمود، او پس از اتمام گشت و گذار، به شهر بر می گردد و با مناسبات جهان امروز دست و پنجه نرم می کند.

برساختن «وحدت ملی» از دل «هویت ملی» یا «ملیت»، آنگونه که پهلوی می خواست و می خواهد، طرح پرسشی است به صورت «ما کیستیم؟» که بلافاصله سوال دیگری برمی انگیزد: «ما که نیستیم». ایرانی امروز سر دشمنی یا غیریت سازی با جهان پیرامون خود را ندارد و کوشش وی معطوف به پذیرفته شدن ایران و ایرانی در مناسبات امروزین دنیاست. بنابراین صورت مسئله هویت ملی، آنسان که پهلوی در ذهن دارد (ما کیستیم/ما که نیستیم) بسیار کهنه و ناکارآمد است. جهان امروز جهان ارتباط و دوستی و پیوند با «انسان» است، از هر رنگ و نژاد و مسلک و مذهب. این دو پرسش ناکارآمدند، به این دلیل ساده که برای مسائل امروزین جهان پاسخ درخوری نمی یابد. این دو پرسش برای جهانی است جنگزده، در حال ستیز برای منابع محدود که مهمترین رکن پیروزی در آن ارتش است و اقتدار خشن، و همبستگی دگر ستیز. منطق امروز و آینده برای چنین صورت مسئله ای ارزشی قائل نیست، چراکه پاسخی برای جهان صلح طلب و انسان محور امروز ندارد. انسان آزادیخواه نیز صورت مسئله کهنه را به کناری می نهد و پرسشها را به گونه ای می سازد که پاسخهای مفیدی – نه تنها برای کشورش- که برای جهان داشته باشد. و از همین روست که انسان آزادیخواه به برقراری حکومت سکولار می اندیشد، چراکه حکومت مذهبی، پاسخهایی درخور برای مسائل جهان امروز ندارد.

انسان ایرانی نشان داده که تحول خواه است. امروز بانوی چادری در قم کنار دختر بدحجاب  تهرانی می ایستد و پیش از او شعار «مرگ بر اصل ولایت فقیه» سر می دهد. این تحول خواهی مرزی با هیچکس ندارد و همه را در آغوش گرفته، سزا نیست که آن را با شعار رجوع به گذشته سرخورده نماییم. پرسشهای کهنه و آنجهانی، یا متعلق به دنیای قدیم؛ اینک سیر اضمحلال را می پیمایند. ما وحدت ملی می خواهیم، ملت و ملیت می خواهیم، اما نه به قیمت درجا زدن و بازگشت به گذشته، که با طرح پرسشهای نوین و امروزین. پرسش دوقلوی «ما کیستیم/ما که نیستیم» را باید به کناری نهاد و اساس وحدت ملی را بر «ما چه میخواهیم» قرار داد. باید این «ما» را ساخت آقای پهلوی! باید «تبعیض» را از بین برد تا بتوان به «ما» و «ملت» رسید، آنوقت است که «وحدت ملی» خود دوان دوان به سوی ما خواهد آمد. «نظام سلطانی» و سابقه اشراف پرور و قبیله گرایش، با کارنامه سیاه رعیت-شاه ساز و تقدیس فره ایزدی، سایه خدا بر روی زمین، نیابت امام زمان و … و تلاش برای برقراری ساختاری که جامعه استبداد زده ما را بار دیگر به ورطه حکومت دیکتاتوری بغلطاند، کاری است بس خطرناک. آقای پهلوی به درستی می گویند که محتوای حکومت در اولویت قرار دارد، نه شکل آن، بسیار خوب حرفی نیست؛ اما جامعه استبداد زده را باید از هرگونه ساختار بازتولید کننده استبداد در حکومت به دور نگه داشت: هیچ جامعه ای بدون گذشته اش، بدون ویژگی های امروزش وارد ساختار جدیدی نمی شود.

رضا پهلوی پدری مستبد داشت که صدای مردم را –اگرچه بسیار دیر و آنهم به طور مبهم و ناقص- بالاخره شنید، و شاید اگر آنقدر دیر نمی شد، این صدا را بهتر می شنید و فرصت داشت که راهکارهای بهتری برای آن بسازد. خود او اما بر خلاف پدرش، بزرگ شده و تحصیل کرده کشوری است که حاکمان برای شنیدن صدای ملت گوشهای آموخته ای دارند، از او انتظار می رود که صدای آزادیخواهان ایرانی را بشنود و در باره آن فکر کند: ایرانی، دموکراسی می خواهد، برابری و نابودی تبعیض را می خواهد،  تحول و آزادی میطلبد و همه اینها را در سایه «وحدت ملی» آرزو دارد. آیا این صدا هیج قرابتی با یک نظام پادشاهی –با هر شکل و محتوایی- دارد؟ من که باور نمی کنم.

————–

پ.ن: این نوشته، پیشنهاد خانم پارسی پور برای یک نظام سلطنتی است که بنده هم به آن رای خواهم داد